Search Site
Our People
Home >> Te Uru Taumatua >> Our Kōrero >> News >> Tuhoe Settlement >> Tūhoe Response to the Crown Apology at the Tūhoe Crown Settlement Day in Tāneatua
Tūhoe Response to the Crown Apology at the Tūhoe Crown Settlement Day in Tāneatua
22 August 2014

Anei ngā kupu a Tāmati Kruger, te kaikōrero a Tūhoe i whakautu atu i te whakapāha a te Karauna.

E whai muri aroha ake ana I ngā maioha a te tohunga. A taku pae kōrero; tēna tātau katoa.

Nau mai, haere mai, whakapiri mai ki tēnei te rā whakatau a te karauna me Tūhoe, i a rāua riri whakauaua, i a rāua riri whakawehewehe o nehe. He rā hau māuiui, he rā mokopuna tēnei. He rangi hai whakapiki mana mō tātau, he rangi hai whakapapaku ngākau, e pohiri ai te pai, e aria ai te kino mō a tatau tamariki mokopuna.

E te Minita Chris Finlayson, ko koe te kanohi o te karauna. Nōu te reo kohi i ngā tau me ōna kōrero hai wehi mā te tangata, hai maire mā te wairua. Nāu te tono kia whakatūria tēnei rā. Nōu te hiahia kia karangatia te tangata – kia hui tōpū mai, he kōrero kai a koe ki a rātau. Ko rātau ka kohi mai waiho hai wai tuhi mahara mō ngā whakatau i waenganui i a Tūhoe me te karauna ka tāea i tēnei rā.

Ina rā, kua whakaupa mai ngā iwi i runga i a tāua karanga. Māori, pākehā, tauiwi, pākeke, tamariki, wāhine, tāne mā, kai konei. Nō pā tā tata, nō pā mamao kai konei ngā kaiwhakahē tukituki i a taua, kai konei ngā kaitautoko manaaki i te kaupapa.

A tuahangata, a manamanāia kai konei rātau, kai konei o mātau mātua tīpuna o nehe. Kai konei a mātau tamariki mokopuna kāre anō kia whānau mai. Nō rātau hoki tēnei rā.

E te minita o te karauna, kua tūria e koe te mahau tārearea nui o te whare nei, kua kauhautia e koe ngā kōrero o te toa. Nāu i whāki mai kia āta rongo ai mātau katoa i ngā hapa, i ngā he, i ngā mahi nanakia, i ngā hae kino me ngā kiriwetitanga a Te Karauna me ōna kāwanatanga ki a Tūhoe.

Ahakoa anō, kāre ahau a Tūhoe i ngaro, kāre ahau i whakamate kāhoretia e koe. Koia anō hoki o takahētanga o tai whawhatirua i ngā kupu taurangi i ngā pono herenga pai o te Tiriti o Waitangi. Koinei, ko te rārangi o aua kino nāu nei i pānui mai te kaupapa o tō tuku whakapāha i te rangi nei ki a Tūhoe. I whakaae ai koe ki o hapa, ki o wherūtanga, ki o hē nōu, ēhara nō tētahi kē. I kii ai koe, i mōhio tonu koe i puta te whara, te tū mamae roa, mamae hōhonu ki ngā tai whakatipuranga o Tūhoe, tae noa mai ki tēnei rā.

Ko tō īnoi whakataukii, kia kaua rawa e hokia tēnei momo kōhuru. Me tahuri a Tūhoe me te karauna ki te whai kaupapa whakatika i ngā hē, whakamāuru i ngā mamae, mai atu i aia nei. E tono ana koe ki a Tūhoe kia puku mahara, kia manawa rahi atu ki a koe ki te karauna. Kia utua te kino ki te pai. Kia honoa anō tērā i whātia, kia kitea ano tērā i mahue ki rahaki, kia kākahuria tērā i unuhia. Ko te mana, ko te tapu o te tangata.

Kīhai nō te hinengaro te aroha, te whakapono, te tūmanako e rapua nei e koe. Engari nō roto hōhonu o te tangata. Ara nō te puku, nō te ngākau rawa. Mā te puku mahara, mā te manawa rahi anahe te riri ka whātia. Ko te hua, ko te āta noho ko te rongomau.

E kore te pai e kimihia nei e whiti i raro i te riri. Te noho wātea, te wairua māmā, te kanohi māheniheni, te ngākau hari, koinei ngā mea e kaiponutia ana e tātau i te rā nei. Engari, kāre ētahi o mātau kia ngata ki te riri, e riri tonu ana.

He iwi i whānau riri tonu mai mātau o Tūhoe. Ka nui te pīrangi o te hunga pukuriri nei ki te whakamamae i te karauna kia maringi toto rawa he utu, pera i tāu karawhiu i a mātau. Ko te pōhēhē whakapae hoki a te hunga e noho pukuriri nei kāre he pai e puta mai i a koe i te karauna, ka mahi kino anō koe ki a mātau.

Ko wai kā hua, ko wai kā tohu?

He kokona whare ka kitea, he kokona ngākau, e kore e kitea.  Heoi, ka noho tātau ki nanahi, ka whakakeke tātau ki āpōpō. Tēnā ka puritia e tātau nā riri, nā mātakutaku o neherā, ka riro pokanoa a nāia nei me āpōpō i taua riri. Tērā te kii “Ko te patu e maua nā e te ringa o te toa, he hoariri anō ki a ia”.

E te iwi he mauri kai te whakapāhā. He rongoa mō te kaituku mō te kaitango hoki. He mahi tohu rangatira, mā te tangata māia anahe ka tāea, he ahi heue mō tātau te tangata e tika ai te anga whakamua.

Ko tō tātau hoa riri Tūhoe. Ko te hunga e hiahia ana kia noho kūware tātau. Kia noho pōhara tātau. Kia noho kore mana tātau. Kai ngā wāhi katoa taua hoariri, kai roto, kai waho i a tātau.

Kitea iho i te mahau nei, e pae tīraha atu ana he taonga hokinga mai. He kauwaka, he whāriki mō ngā korero, mō ngā whakatau o te rā nei. Hoki mai koutou, i a koutou haerenga, karore, whakahunahuna. Hoki mai ki te wā kāinga, ki te hau kāinga, hoki mai ki te iwi, ki ngā uri o te hunga i uta kōrero ki runga i a koutou. Kai te mihi aroha ki te whānau o te Hētana (Seddon) ki te Whare Pupuri Taonga o Tāmaki me ētahi atu nā rātau te whakaaro kia hoki mai ngā taonga nei, anei, kua tae mai. Tēnā koutou katoa.

Kua kōrerotia ngā whakamārama;

Tuatahi, te taiaha nei a ‘Rongokarae’ i tukua atu i Rūātoki nei i te tau 1894 hai tohu i te whakaaritanga a ture o te Mana Motuhake o Tūhoe. Mā te Pouwhare Te Maipi uri o Kererū e kohi mai.

Tuarua, ko ‘Te Haki o Maungapōhatu’, nā Tūtakangahau i tuhi i te tau 1895 ka tuia ki Pitōne Pōneke e te karauna. Kai ngā kupu e takoto ana te tūmanako, i reira, he iwi motuhake a Tūhoe mā koutou o Tamakaimoana e whakatata mai ki te tau awhi i tā koutou taonga.

Tuatoru, ko te ‘Koikoi’ nā Wairere Tame Iti i tuku ki te kāwanatanga i te tau 2008 hai tohu kawe tika i ngā kōwhiringa take Raupatu a Tūhoe ki tōna otinga.

I tenei wā ka hiahia ētahi hapū, marae o Tūhoe ki te whakahoki atu ki a koe ki te Karauna i a rātau haki e mau ana i te tohu Mana o Ingarangi i tōna tupe. Koi pōhehe koe he mahi nanakia tēnei nā te iwi nei. Ehe! Kīhai tēnei he kohete, he kanga, he whakaparahako. Ko tenei he whakataukii, he karanga i te ao hou, e kiia ai kua mutu te whaiwāhi mai o Ingarangi ki Te Urewera, me te manako ki Aotearoa katoa anō. Kia tere a Aotearoa ki te tuhi haki tūturu mona.

I te tau 1871 ka pātai koe te karauna ki ngā rangatira o Tūhoe mō te putake o te roopu “Te Whitu Tekau”. Ko te whakautu a Te Whenuanui tēnei “Hai hāpai I tēnei manu o te rongomau o te āta noho” Arā ko te kaupapa o Te Mana Motuhake o Tūhoe.

E te Minita. Ahakoa ēhara tēnei ko te whakaeatanga ko te Tatau Pounamu i wawatatia e tātau. Kāre i ārikarika, waiho tērā mā muri i a tātau e whakatutuki.

Ka tango whakaae a Tūhoe ki tō whakapāhā ki a rātau I tēnei rā. Ko tā tātau i whakatau i te rā nei, he Whakaritenga, he Rongomau nō te ngākau koihotahota. Waiho tonu mā a tātau mahi, mā tō tātau puku mahi e turaki ngā taiapa whakakeke.

Nō reira, tau mai e te manu o te rongomau, o te ata noho, tau mai ki tō nōhanga. Whakatau mai e taku manu hihiri, e taku manu whititua. Hoki mai ki te uru matua, ki te wao tapu nui o Te Urewera.

Ka huri.

Item Comment

Blog Post Tūhoe Response to the Crown Apology at the Tūhoe Crown Settlement Day in Tāneatua
Comment
Are you a machine? If not please enter nothing in here:
Your Name

Comments

10 years ago hiria tumoana

Tuumeke leke! Kai whea mai! Koia kai a koutou! Ssaanaanaa!

10 years ago Hiria Tumoana

Uana te wehi e koutou! Kai tua o kapenga `ngā mahi kua tutuki i a koutou. Kāre tonu i tua atu i ngā kōrero a tō tātau Māngai, a Tamiti Kruger me nga huruhuru o wana waewae. Ngā mihi aroha o haumiri ki a koutou katoa!!